Wat is barnsteen?

Barnsteen is gefossiliseerd hars van naaldbomen. Hars biedt de boom bescherming tegen insecten en schimmels. Het is een plakkerige substantie waarin gemakkelijk insecten of plantenresten verstrikt en uiteindelijk ingesloten kunnen raken. De hars kan uitharden zodra deze wordt afgesloten van lucht. Deze verharding, een proces dat miljoenen jaren duurt, wordt ook wel fossilisatie genoemd. Na enkele duizenden jaren ontstaat er half gefossiliseerd hars, dat ook wel Copal wordt genoemd. In tegenstelling tot barnsteen, bevatten deze stukken nog ingesloten oliën. Wanneer de hars volledig is uitgehard en er zich geen vloeibare delen meer in bevinden, spreekt men van barnsteen.

Herkomst van Barnsteen

De meeste, later tot barnsteen verharde, hars is geproduceerd door naaldbomen in Scandinavië tijdens het Eoceen tijdperk (dat duurde van 55,8 tot 33,9 miljoen jaar geleden). Er heerste toen een relatief mild klimaat en het Scandinavisch gebied werd gekenmerkt door uitgestrekte naaldbossen.

Ongeveer 35 miljoen jaar geleden begon de zeespiegel te stijgen en erodeerde de barnsteen uit de Scandinavische bosbodem. De voorlopers van de Baltische rivieren namen de barnsteen mee en zetten dit af bij de zuidwaarts gelegen riviermondingen. Later is de barnsteen opnieuw geërodeerd en weer meegenomen door de rivier 'Eridanos', de voorloper van de huidige Duitse rivieren 'Wezer', 'Eems' en 'Elbe'. Als laatste verspreidde het Scandinavische landijs de barnsteen over de Oostzee en de Noordzee. Zelfs tot in Nederland kunnen hierdoor stukken barnsteen op het strand aanspoelen.

Mensen en barnsteen

De Grieken en Romeinen begrepen al hoe barnsteen ontstaan was. De Griekse filosoof Aristoteles beschreef barnsteen als 'succinum' ofwel 'sapsteen'. In de Middeleeuwen ging al deze kennis weer verloren en hield men er meer bijzondere ideeën over barnsteen op na. Zo werd aangenomen dat barnsteen gestold petroleum uit de zee was of zelfs gestold schuim van walvissen. Het duurde tot 1757 voordat de Russische geleerde Lomonossow het ontstaan van barnsteen achterhaalde.

Verschillende soorten barnsteen

De meest voorkomende Baltische barnsteen staat bekend onder de naam: Oostzee barnsteen of succiniet. Deze stukken zijn gevormd door de naaldboom Pinus succinifera. Andere naaldbomen leverden ook barnsteen op, maar vaak in veel kleinere hoeveelheden. De bekendste voorbeelden hiervan zijn:

Lichtgeel en doorschijnend genadiet
Dof zwart en ondoorzichtig stantaniet
Bruine beckeriet

Het grootste verschil met succiniet is dat deze soorten minder barnsteenzuren bevatten en daardoor wat zachter en makkelijker te breken zijn.

Organische half edelsteen

Doordat barnsteen gefossiliseerd hars is, behoort het samen met parels en bloedkoraal tot de weinige organische half edelstenen. Men is er dan ook nog altijd niet over uit of barnsteen beschouwd moet worden als een mineraal (zonder kristalstructuur) of als een fossiel. De naam barnsteen is afgeleid van het Duitse woord Bernstein dat afgeleid is van het Nedersaksische woord 'Börnen', dat 'branden' betekent. Barnsteen bestaat uit organische verbindingen van koolstof, waterstof en zuurstof, wat betekent dat barnsteen brandbaar is.

Insluitingen in barnsteen

Het mooiste aan barnsteen zijn toch wel de ingesloten flora en fauna. Meestal zijn insecten, spinnen en plantenresten in de hars terechtgekomen toen deze nog zacht en kleverig was. Het unieke aan deze fossielen is de conditie waarin ze bewaard zijn gebleven. In tegenstelling tot andere fossielen zijn hierbij ook de zachte delen nog zichtbaar. Ondanks dat de fossielen verkleurd zijn, kan de wetenschap nog zeer veel informatie uit de stenen halen over het tijdperk waarin de hars ontstaan is. Een stukje barnsteen kan dan ook gezien worden als een tijdscapsule waarin de tijd miljoenen jaren heeft stilgestaan.

Ηλεκτρον

Barnsteen heeft de unieke eigenschap om statisch geladen te worden door wrijving. De Grieken gaven al vroeg de naam 'elektron' (ηλεκτρον) aan barnsteen, waar later ons woord voor elektriciteit van is afgeleid. Ze ontdekten dat de steen stukjes papyrus en veertjes aantrok nadat er met een wollen doek overheen was gewreven. Dit werd lange tijd als iets magisch beschouwd. Er werd dan ook aangenomen dat barnsteen een eigen ziel bevatte.

Barnsteen en Spiritualiteit

Door de eeuwen heen hebben veel volkeren barnsteen als zeer spirituele steen beschouwd. Zo droegen gladiatoren in Romeinse arena’s barnsteen bij zich voor meer geluk tijdens de gevechten en werd de Keltische zonnegod 'Ambres' vernoemd naar het Engelse woord voor barnsteen: 'Amber'. Ook in de huidige tijd wordt barnsteen nog altijd gezien als een helende steen die het negatieve weghaalt uit het lichaam. Het dragen van barnsteen stimuleert een goed humeur en vermindert een neerslachtig gevoel.

Meer info

Nog veel meer informatie over barnsteen kunt u lezen in ons uitgebreide blog. Hier behandelen we ook de barnsteenroute, de barnsteenkamer en de barnsteenkettinkjes voor kinderen.