Wat zijn ammonieten?
- Geplaatst op
- Door Bart Verboven
- Geplaatst in Ammonieten, cleoniceras, fossiel, madagaskar, nautilus
Ammonieten zijn misschien wel de meest bekende fossielen op aarde. Deze dieren leefden in de oceanen tussen 240 - 65 miljoen jaar geleden. Ze stierven zo’n 65 miljoen jaar geleden uit, rond dezelfde tijd als de dinosaurussen, en hebben een waardevolle schat achter gelaten.
Inhoudsopgave
- Waar komt de naam ammoniet vandaan?
- Hoe evolueerden ammonieten?
- Hoe leefden ammonieten?
- Hoe zijn de kamers van een ammoniet opgebouwd?
- Wat aten ammonieten en hoe jaagden ze?
- Waar leefden ammonieten?
- Wat zijn die patronen op een ammoniet?
Waar komt de naam ammoniet vandaan?
De naam 'ammoniet' komt van de Egyptische en Griekse god ‘Ammon’ die bekend staat om zijn horens die lijken op die van een ram. Het vergelijk met de geribbelde en gedraaide ammonieten was hierdoor snel gemaakt. Op de afbeelding staat een beeldhouwwerk van Ammon en zijn hoorns, er is niet veel fantasie voor nodig om hier ammonieten in te zien. Ammonieten behoren tot een groep roofdieren die bekend staan als ‘koppotigen’ en zijn verwant aan de nog levende inktvissen en de nautilus.
Hoe evolueerden ammonieten?
De diertjes verschenen 410 miljoen jaar geleden voor het eerst in de vorm van een klein, recht schelpdier, bekend als Bactritida. Ze evolueerden snel naar een verscheidenheid aan vormen en maten. Tijdens hun evolutie werden de ammonieten geconfronteerd met drie catastrofale gebeurtenissen die uiteindelijk ook zouden leiden tot hun uitsterven. De eerste massa extinctie vond plaats tijdens de Perm (+/-250 miljoen jaar geleden), waarbij slechts 10% overleefde. De overlevende soorten floreerden gedurende de hele Trias. Aan het eind van deze periode (202 miljoen jaar geleden) raakten ze alsnog bijna uitgestorven bij de tweede massa extinctie, waarbij alle ammoniet soorten op één na uitstierven. Dit evenement markeerde het einde van de Trias en het begin van de Jurassic, waarin het aantal soorten weer toenam. De laatste en uiteindelijke extinctie vond plaats aan het einde van het Krijt door een meteorietinslag. Hierbij werden alle ammoniet soorten vernietigd. Deze gebeurtenis zorgde ook voor het uitsterven van de dinosauriërs.
Hoe leefden ammonieten?
Ammonieten ontstonden als kleine plankton diertjes met een diameter van minder dan 1 mm. Ze waren kwetsbaar voor aanvallen van andere zeebewoners inclusief vissen. Al snel gingen ze zich hier tegen wapenen door een sterke beschermende schelp aan te maken die hun zachte binnenkant beschermde. Er zijn aanwijzingen dat ze in deze periode snel in omvang toenamen waarbij de vrouwtjes tot wel 400% groter konden worden dan de mannetjes. Ammonieten bewogen zich door het water met een soort van straalaandrijving. Ze persten water via een trechtervormige opening om zich in de tegenovergestelde richting te bewegen. Als we naar de nog levende verwanten ‘de Nautilus’ kijken dan leefde de ammoniet waarschijnlijk zo’n twee jaar. Al zijn er ongetwijfeld soorten geweest die veel langer hebben geleefd en zo enorme schelpen konden vormen die we nu als fossielen terug vinden. Op de afbeelding is een Nautilus te zien zoals we die nu kennen.
Hoe zijn de kamers van een ammoniet opgebouwd?
Een ammoniet bestaat uit allemaal individuele gekoppelde kamers, die in grootte groeiden naarmate het dier in omvang toenam. Het diertje woonde altijd in de grootste kamer, als deze te klein werd was het tijd voor een nieuwe aanbouw. Vanuit de hoofdkamer kwamen de tentakels naar buiten die gebruikt werden om prooien te vangen. De opening van de schelp werd mogelijk bedekt door een beschermend schild dat kon sluiten om de ammoniet te beschermen tegen andere roofdieren. Ammonieten behielden hun oorspronkelijke huis gedurende hun hele leven. De Cleoniceras ammoniet uit Madagaskar op de afbeelding laat prachtig de verschillende calciet kamers zien.
Wat aten ammonieten en hoe jaagden ze?
Ammonieten waren echte roofdieren voedden zich met levende zeedieren, waaronder weekdieren, vissen en ook andere koppotigen. Als we kijken naar de moderne koppotigen bestond hun aanval waarschijnlijk uit het stil benaderen van hun prooi en het vervolgens snel toeslaan met hun tentakels om het doelwit te grijpen. Eenmaal gevangen werd de prooi verslonden door de grote kaken van de ammoniet aan de voet van de tentakels precies tussen de ogen. Op de afbeelding is de positie van de kaken goed te zien.
Waar leefden ammonieten?
Het grootste gedeelte van het leven van de ammoniet werd vermoedelijk doorgebracht in ondiep water. In de warme ondiepten waren veel prooien te vinden. Het is dan ook onwaarschijnlijk dat hun schelpen bestand zijn geweest tegen de druk in diepe wateren op meer dan 100 meter. Er zijn theorieën over hun sociale gedrag die suggereren dat hun schelpen werden versierd door een scala aan patronen, wat aangeeft dat kleur en goed licht een grote rol speelde in hun leven. Dit kan alleen in ondiep water. De Mosasaurus die in dezelfde tijd leefde had regelmatig een ammoniet op zijn menu staan. Vandaag de dag worden de fossiele ammonieten op verschillende plaatsen ter Wereld gevonden. Belangrijke vindplaatsen bevinden zich in Madagaskar, Marokko, Duitsland en Frankrijk.
Wat zijn die patronen op een ammoniet?
Sommige ammonieten, voornamelijk gepolijste, tonen ingewikkelde patronen aan de buitenkant. Dit zijn de hechtingen die zorgde voor stevigheid tussen de wanden van de kamers en de buitenste laag van de schelp. Deze extra versteviging stelde de ammoniet in staat om af en toe wat dieper in het water af te dalen. Hechtpatronen zijn zeer nuttig voor het onderscheiden van verschillende soorten ammonieten.
Lees ook eens:
