Wat is een agaat?
- Geplaatst op
- Door Bart Verboven
- Geplaatst in agaat, chalcedoon, geode, kwarts, mosagaat, turitella
Agaat kent veel verschillende vormen en kleuren. Waar komen deze vandaan? Hoe ontstaat het? En wat is agaat eigenlijk? Lees het antwoord op deze en andere vragen in dit blog.
Inhoudsopgave
- Wat is een agaat?
- Hoe ontstaat agaat?
- In welk gesteente komt agaat voor?
- Agaat kristalvorming
- Fysieke eigenschappen van agaat
- Welke soorten agaat zijn er?
- Vestingwerk Agaat
- Waterlijn Agaat
- Buisagaat
- Fossiel agaat
- Enhydro agaat of wateragaat
- Agaat geode
- Mos agaat
Wat is een agaat?
Agaat is een kleurrijke variant van chalcedoon die behoort tot de halfedelstenen. Het is een populaire steen om tot sieraad te verwerken. Agaat bestaat uit siliciumdioxide in de vorm van microscopisch kleine en vezelige kwarts kristallen en komt in heel veel verschillende kleuren voor. Het liefst gecombineerd in één steen. Agaat is vernoemd naar de rivier ‘Achates’ in Sicilië alwaar de steen veel gevonden is. Tegenwoordig heet deze rivier de ‘Drillo’.
Hoe ontstaat agaat?
Agaat ontstaat op natuurlijke wijze wanneer een lege holte in een gesteente zich op moleculair niveau laag voor laag vult met microkristallen. Deze organiseren zich concentrisch (om een gemeenschappelijk middelpunt) en vormen op deze wijze patronen. De kleur en rangschikking van de microkristallen worden beïnvloed door veranderingen in druk, temperatuur en mineraalgehalte die optreden tijdens het proces. Dit maakt iedere agaat uniek. Zelfs binnen dezelfde formatie kunnen agaten van elkaar verschillen in kleur en patroon.
In welk gesteente komt agaat voor?
Agaat is altijd een secundaire afzetting in een holle ruimte binnen het gastgesteente. In principe komt ieder gesteente met een holle ruimte hiervoor in aanmerking. In de praktijk zijn de meeste agaten echter gevormd in oude vulkanische lava. Toen de continenten zich voor het eerst vormden, werden lagen gesmolten lava naar het aardoppervlak geduwd door scheuren in de breukzone via vulkaanuitbarstingen. In de lava bevonden zich bellen gevuld met gassen. Later ontsnapten deze gassen door scheuren toen het stollingsgesteente afkoelde en verhardde. Hierdoor ontstonden er holtes in het gesteente waarin agaten zich konden vormen in de jaren erna.
Agaat kristalvorming
De lege holtes en naden vulde zich met vloeistoffen die rijk waren aan opgeloste kwarts moleculen (silica) en andere mineralen. Als de concentratie aan silica zo hoog werd dat de vloeistof verzadigd raakte werd er een dun laagje microkristallen afgezet tegen de wanden. Iedere keer dat dit gebeurde werd er weer een nieuwe laag gevormd. Regelmatig werd de vloeistof binnen de holtes vervangen en konden er steeds nieuwe onzuiverheden mee naar binnen komen om weer nieuwe lagen in soms heel andere kleuren af te zetten. Dit patroon herhaalde zich totdat de hele holte gevuld was, of totdat de silica oplossing helemaal opgebruikt was. Als de holte niet helemaal gevuld werd of als de druk en temperatuur veranderde, dan werd de holte vaak verder gevuld met macrokristallijne kwarts, zoals bergkristal, amethist of andere kwarts soorten. Op deze manier zijn ook de mooie agaat geoden ontstaan.
Fysieke eigenschappen van agaat
- Chemische samenstelling: SiO2
- Hardheid: 6.5 tot 7
- Soortelijk gewicht: 2.4 tot 2.7
- Brekingsindex: 1.530-1.540
- Breuk: Conchoidaal
- Kristalvorming: Cryptokristallijn
- Kleur: Varieert van grijs, blauw, geel, bruin, zwart, wit groen, rood
- Doorschijnendheid: Varieert van extreem doorschijnend tot ondoorzichtig
- Streep: Wit
- Vormingstemperatuur: 50 tot 300 C
- Tests: Onoplosbaar, tenzij geplaatst in fluorwaterstofzuur
- Luster: Wasachtig
- Poreus: Ja
- Smeltpunt: 1.600 graden C
Welke soorten agaat zijn er?
Er zijn enorm veel verschillende benamingen voor agaat. Sommige agaten worden vernoemd naar de structuur die ze hebben of naar de plaats waar ze gevonden zijn. En net zoveel krijgen klinkende commerciële namen mee. Om een beetje wegwijs te worden in de enorme variëteit kijken we naar een aantal makkelijk te onderscheiden varianten.
Vestingwerk Agaat
Dit is één van de meest voorkomende agaat soort en waarschijnlijk ook het eerste waar je aan denkt bij gaat. In deze agaten zijn de banden gekristalliseerd tot concentrische lagen die vaak de vorm van de holte volgen. De patronen lijken wel op het bovenaanzicht van een fort.
Waterlijn Agaat
(Sard)onyx komt vaak als waterlijn agaat voor en kenmerkt zicht door de parallellen opbouw van de lijnen. Deze vorm kan op twee manieren ontstaan. In de eerste manier kwam de silicarijke wateroplossing langzaam in de holte terecht, waarbij het overtollige water weg kon stromen waardoor kleine hoeveelheid siliciumdioxide achterbleven in gelijkmatige lagen. Of de holte werd onder zeer lage druk gevuld met eenzelfde resultaat. Sowieso heeft de zwaartekracht bij de vorming van dit type agaat een grote rol gespeeld.
Buisagaat
In sommige gevallen groeiden er al dunne naaldachtige kristallen in de holtes voordat de agaat zich begon af te zetten. De agaat hechtte zich vervolgens aan de naalden om zo buisjes te vormen. Soms is het originele naaldkristal nog aanwezig en in andere gevallen is deze geheel vergaan waardoor er een lege buis ontstond die weer met silicium werd opgevuld.
Fossiel agaat
Fossiele agaten zijn niet in vulkanisch gesteente ontstaan, maar juist in waterrijke omgevingen. Wanneer schelpen of schilden van dieren op de bodem van een waterrijke omgeving terecht komen kunnen deze door slib en sediment bedekt worden om zo onder de grond terecht te komen. Als er vervolgens silicium rijk grondwater langs stroomt, kunnen de holtes in de fossielen opgevuld worden met agaat. Een heel bekende fossiele agaat is de turitella agaat die bestaat uit slakkenhuisjes. Meer info over het fossilisatie proces is te vinden in ons blog: Hoe ontstaan fossielen
Enhydro agaat of wateragaat
Bij een wateragaat is er nog een kleine hoeveelheid vloeistof aanwezig in de steen. In de meeste gevallen is dit niet de oorspronkelijke silica rijke vloeistof die de agaat heeft gevormd. Dit water kon makkelijk via de poreuze steen weer wegstromen. Maar dikkere vloeistoffen konden dat niet en werden zo ingesloten. In sommige gevallen is de aanwezige holte niet helemaal gevuld met vloeistof en kan je de agaat horen klotsen als je er mee schudt.
Agaat Geode
Een agaat geode kan ontstaan wanneer de toevoer van silicarijk water ophoudt voordat de holte zich volledig heeft gevuld. In de overgebleven ruimte kunnen zich kwartskristallen vormen zoals bergkristal, amethist of rookkwarts, maar het is ook mogelijk dat hier kristallen van heel andere mineralen in vormen. Door de geodes te zagen en te polijsten heb je een mooie agaat en kristal combinatie. Bekijk ook onze mini geodes: Mini geodes met agaat
Mosagaat
Mos Agaten hebben clusters van minerale insluitsels die lijken op planten, bomen of landschappen. De meeste insluitsels in mosagaat bestaan uit ijzer of mangaanoxide. In sommige gevallen hebben de ingesloten mineralen de ruimte gehad om vrij te groeien waardoor er mooie clusters ontstaan.
