De mammoet en mastodont in Nederland
- Geplaatst op
- Door Bart Verboven
- Geplaatst in ijstijd, mammoet, mastodont, nederland
We kennen allemaal de wolharige mammoet die gedurende de ijstijd de Nederlandse vlakte afstruinde. Maar hoe kwamen deze bijzondere grazers hier terecht? Leefde de mammoet samen met de mastodont? En liepen er wellicht nog meer slurfdieren rond op Nederlandse bodem? In dit blog gaan we op zoek naar de grote Nederlandse grazers uit de ijstijd en de periode hiervoor.
Inhoudsopgave
- Wat voor dier was de mammoet?
- Zuidelijke mammoet
- Steppenmammoet
- Mastodonten en de bosolifant
- Auvergne mastodont
- Bosolifant
- Nederlandse vindplaatsen
Wat voor dier was de mammoet?
De mammoet is een uitgestorven olifanten geslacht. Kenmerkend voor de mammoet waren de lange gebogen slagtanden. Ze leefden tot ongeveer 10.000 jaar geleden in delen van Europa, Azië en Noord-Amerika. Oorspronkelijk stammen ze net als de Aziatische olifant af van het geslacht Primelephas, waarvan de huidige Indische olifant de dichtstbijzijnde nog levende familie is. Zo’n 1,6 miljoen jaar geleden trokken de eerste mammoeten naar Europa en ook naar Nederland.
Zuidelijke mammoet
Met de komst naar Europa ontstond een nieuwe mammoet soort: de zuidelijke mammoet (Mammuthus meridionalis). Ze trokken succesvol door Azië, Europa en uiteindelijk ook naar Noord-Amerika via de Bering landbrug. De zuidelijke mammoet had grote gebogen slagtanden en de mannetjes konden een schofthoogte van 4 meter bereiken (dit is de hoogte van de schouders en dus nog zonder hoofd)! Ze leefden op grassavannes en aten voornamelijk bladeren, twijgjes en gras. De zuidelijke mammoet had nog geen beharing en relatief grote oren om warmte kwijt te raken. Het klimaat werd echter steeds kouder en de mammoet moest zich aanpassen.
Steppenmammoet
Zo’n 800.000 jaar geleden werd het steeds kouder op het noordelijke continent, de zuidelijke mammoet moest zich gaan aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Het gras werd taaier en beschutting tegen de koude wind was maar moeilijk te vinden op de open vlaktes. Langzaam ontwikkelde de zuidelijke mammoet zich tot de steppenmammoet. De lamellen in de kiezen namen toe waardoor de Steppenmammoet ook taaier voedsel kon verwerken en tegen de kou werd een vacht ontwikkeld. Ook de steppenmammoet had grote gebogen slagtanden en was de grootste mammoet soort die ooit geleefd heeft. Een volwassen mannetje kon een schofthoogte van 4,5 meter bereiken (5 meter in totaal) met een lengte van 10 meter. Met een gewicht van 8 ton had de steppenmammoet veel energie en dus voedsel nodig om zijn enorme lichaam te voorzien van energie.
Wolharige mammoet
Zo’n 400.000 jaar geleden diende zich een vrij plotselinge ijstijd aan. De steppenmammoet moest zich aanpassen aan minder voedsel in een nog koudere omgeving. Als gevolg hiervan ontstond de Wolharige mammoet. Een kleinere soort met een dikke vacht vol lange haren die wel meer dan een meter lang konden worden. Ook de oren werden kleiner om meer warmte vast te houden. Met de sterk gebogen slagtanden kon de wolharige mammoet goed door de sneeuw wroeten op zoek naar het schaarse voedsel. Fossiele overblijfselen van de Wolharige mammoet zijn overal in Nederland gevonden. Ze kwamen in groten getale voor en vonden een voedzame bodem in vrijwel heel Eurazië.
Mastodonten en de bosolifant
De mammoet was niet het enige olifantengeslacht dat zijn draai kon vinden op Nederlandse bodem. Er zijn in Nederland ook resten gevonden van de Auvergne mastodont, de Borsons mastodont en de bos olifant. Wie waren deze bewoners en hoe verschilden ze van de mammoet?
Auvergne mastodont
Op het moment dat de eerste mammoeten in Europa kwamen kijken was er al een opmerkelijke verschijning te vinden in de Europese bossen. De Auvergne mastodont had rechte slagtanden van maar liefst 4 meter lang! Deze waren net zo lang als zijn gehele lengte. De mastodont had een hoogte van 3 meter en voedde zich voornamelijk met bladeren. Dit slurfdier hield dan ook van een bosrijke omgeving. De aanwezigheid van de zuidelijke mammoet leidde vermoedelijk niet tot problemen gezien de diverse fossielen die van beide dieren zijn aangetroffen in de Oosterschelde. Toen de kou zich aandiende trok de Auvergne mastodont weg uit Nederland richting het zuiden.
Borsons mastodont
De Borson mastodont of Mammut borsoni is in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden geen directe familie van de Auvergne mastodont. Deze geslachten splitste zich al zo’n 30 miljoen jaar eerder van elkaar. Wel tonen ze vrij veel overeenkomsten. Ook deze mastodont heeft lange rechte slagtanden en had een dieet van bladeren en waarschijnlijk ook waterplanten. In 1950 werd het eerste fossiel van de Borsons mastodont in Nederland gevonden. Echter werd dit door gebrekkige documentatie lange tijd in twijfel getrokken. In 1988 werd de eerste officiële vondst van een Nederlandse Borsons mastodont gevonden in het noord Brabantse Liessel. Ook deze mastodont vertrok met het kouder wordende weer richting het zuiden. Maar toch waren de mammoeten in de periode daarna niet helemaal alleen.
Bosolifant
Een opmerkelijke verschijning tijdens de warmere perioden in de ijstijd (dit noemen we interglacialen) was de bosolifant. De licht gebogen slagtanden wezen bij de olifantensoort naar beneden wat de mogelijkheid gaf om bomen te ontwortelen en om te gooien. Zo kon de olifant ook bij de lekkerste blaadjes aan de bovenkant van de bomen komen. De bosolifant (niet te verwarren met de hedendaagse Amerikaanse bosolifant) kon een schofthoogte van meer dan 3,5 meter bereiken en had slagtanden van bijna 2,5 meter. Nadat de zuidelijke mammoet zich meer tot grazers hadden ontwikkeld in de vorm van de steppenmammoet kon de bosolifant de plek van de zuidelijke mammoet innemen in de bosranden. In Raalte is een fossiel van deze olifant gevonden dat slechts 32.500 jaar oud is. Dit betekent dat de bosolifant het ook de in de koudere periodes nog lang heeft volgehouden in Nederland.
Nederlandse vindplaatsen
Nederland is rijk aan fossielen uit het plioceen en pleistoceen. Overal worden fossielen gevonden in de Nederlandse bodem zolang men maar diep genoeg graaft. De diepte waarop de fossielen worden gevonden geven een indicatie van de leeftijd van het fossiel. Naast bodemvondsten worden er ook fossielen gevonden in de Oosterschelde. Deze zijn vrijwel allemaal rond de 2 miljoen jaar oud. Een grotere variatie in leeftijd is in de Noordzee te vinden. Vissersschepen komen regelmatig met fossielen in hun netten terug. Tijdens het pleistoceen lag de zeespiegel veel lager dan nu en was Engeland verbonden met Europa. Ook de bodem van de Noordzee lag droog en er kwam een grote diversiteit van leven voor. Het is dus niet zo vreemd dat hier juist veel mammoet botten worden gevonden. Naast de botten wordt er ook regelmatig barnsteen opgevist. Dit is uitgedroogde hars geproduceerd door oude bossen.
Ook interessant op te lezen:
