Hoe ontstaan fossielen?
- Geplaatst op
- Door Bart Verboven
- Geplaatst in ammoniet, barnsteen, fossiel, fossiele vis, trilobiet
Wanneer dieren, planten en andere organismen sterven, vergaan ze meestal volledig. Maar soms, wanneer de voorwaarden precies goed zijn, worden zij bewaard als fossielen.
Inhoudsopgave
- Wat zijn fossielen?
- Hoe oud zijn fossielen?
- Fossilisatie processen
- Inkapselen
- Carbonisatie
- Permineralisatie
- Fossiele afdruk
Wat zijn fossielen?
Om antwoord te kunnen geven op de vraag hoe fossielen ontstaan moeten we eerst kijken naar wat fossielen nu eigenlijk zijn. Hiervoor hanteren we de volgende definitie: Fossielen zijn de overblijfselen of sporen van leven die zijn bewaard gebleven door natuurlijke processen. Dit varieert tussen spectaculaire skeletten tot kleine zeeschelpen. Afdrukken, sporen en paden kunnen ook versteend raken, zoals voetafdrukken van dinosaurussen of wormgangen. Dit worden dan spoorfossielen genoemd.
Hoe oud zijn fossielen?
Fossielen kunnen enorm in ouderdom verschillen. Hoe oud een fossiel minimaal moet zijn om een fossiel te mogen heten is nog onderwerp van discussie. Maar over het algemeen wordt hier zo’n 10.000 jaar voor genomen (ergens rond de start van het holoceen). Het oudste fossiel is maar liefst 3,5 miljard jaar oud. Het gaat hier om microscopische fossielen uit Australië die het eerste bewijs voor leven op Aarde zijn.
Fossilisatie processen
Fossielen kunnen ontstaan door verschillende fysische en chemische processen. We onderscheiden de volgende processen:
- Inkapselen
- Carbonisatie
- Permineralisatie
- Fossiele afdruk
Inkapselen
In het geval van bevriezen, drogen of inkapselen, blijft het lichaamsweefsel behouden. Deze fossielen vertegenwoordigen de organismen zoals ze waren toen ze leefden. Het mooiste voorbeeld hiervan zijn de ingesloten insecten in barnsteen. Deze onfortuinlijke insecten (maar ook planten) zijn miljoenen jaren geleden vast komen te zitten in plakkerig hars dat door bomen werd geproduceerd. Vervolgens is in de loop van miljoenen jaren de hars uitgedroogd en is barnsteen gevormd. Dit soort fossielen zijn zeer zeldzaam en vormen de kleinste groep onder de fossielen.
Carbonisatie
De meeste fossielen ontstaan op een andere manier. In het water zinken afgestorven organismen naar de bodem, denk hierbij aan bladeren, vissen, reptielen of ongewervelde waterdieren. De hitte en de druk van het bodem sediment kan ervoor zorgen dat de waterstof en zuurstof vrijkomt van het organisme waarna een residu van koolstof achterblijft. Dit proces wordt ‘carbonisatie’ of ‘inkoling’ genoemd. Het resultaat is een gedetailleerde koolstofafdruk van het organisme in sedimentgesteente. De fossiele vissen en gefossiliseerde garnalen zijn een mooi voorbeeld van Carbonisatie.
Permineralisatie
De meest bekende vorm van fossilisatie is permineralisatie of verstenen. Nadat de weke delen van een organisme (gedeeltelijk) zijn vergaan blijven de harde delen achter, denk hierbij aan botten (bijvoorbeeld van de mammoet), tanden of schelpen. Water met opgeloste mineralen sijpelt vervolgens in de overgebleven resten en vullen de plaats van de weke delen op. De mineralen krijgen de kans om uit te harden waardoor er een 3D afdruk ontstaat. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de ammonieten, maar ook versteend hout is op deze manier ontstaan. Wat ammonieten precies zijn, lees je hier.
Fossiele afdruk
Fossielen kunnen zich ook op vergelijkbare wijze vormen uit afgietsels. Als een organisme volledig oplost in sedimentair gesteente, kan het een afdruk in het gesteente achterlaten. Als die vorm met andere mineralen wordt gevuld, wordt het een gietwerk. Een inwendig afgietsel ontstaat wanneer sedimenten of mineralen de inwendige holte volledig opvullen en alle overige resten oplossen. De gepyriseerde ammonieten zijn een mooi voorbeeld waarbij de ammoniet een afdruk achter heeft gelaten van het goudgekleurde mineraal pyriet. Wil je weten waar je zelf deze pyriet ammonieten kunt vinden? lees dan ons blog: Zelf fossielen zoeken
Op zoek naar een leuk cadeau voor de fossielen verzamelaar? Lees hier onze 10 tips!
